ΣΤΗΝ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ ΤΩΝ ΦΩΤΩΝ ΚΑΠΟΤΕ

Τα κεφαλονίτικα έθιμα των Θεοφανείων

Γεράσιμος  Σωτ. Γαλανός

Η τρίτη μεγάλη γιορτή του Δωδεκαημέρου είναι τα Θεοφάνεια ή τα Φώτα, που μαζί με την ημέρα του Αγιασμού και του Αϊ –Γιάννη, κάνουν ένα τριήμερο γιορτής των νερών.

Να ξημερώνει του Αγιασμού  (5 Ιανουαρίου) γίνεται σχεδόν νυκτερινή ακολουθία στις εκκλησίες, και έπειτα, αφού χαράξει η μέρα για καλά οι παπάδες φορώντας το πετραχήλι τους και με μια καλλιτεχνική αγιαστήρα γυρίζουν στα σπίτια και στα μαγαζιά της ενορίας τους ψάλλοντας το «Εν Ιορδάνη». Έχουν  για συντροφιά τους ένα παιδί που κρατάει ένα σφαιρικό σίκλο (κανάτα, κουβά, δοχείο) και μέσα έχουν τον αγιασμό.

                                             ΑΓΙΑΣΤΟΥΡΑ

                                    ΑΓΙΑΣΤΟΥΡΑ ΚΑΙ Ο ΣΙΚΛΟΣ  ΤΟΥ ΑΓΙΑΣΜΟΥ

            Οι παπάδες βουτούν μέσα στο δοχείο με τον αγιασμό την αγιαστούρα τους και με απότομο εξακοντισμό εκτοξεύουν τον αγιασμό στο χώρο που θέλουν να αγιάσουν.

Οι πρασινάδες και τα άνθη  με τα οποία που είναι κατασκευασμένη η αγιαστούρα είναι τα σύμβολα που διώχνουν τα δαιμονικά ή το κάθε αντίπαλο στοιχείο του χειμώνα.  Συγχρόνως δείχνουν πως έρχεται η άνοιξη και μεγαλώνει η μέρα αισθητά.

Λένε στην Κεφαλονιά πως τα παγανά όταν έβλεπαν τον παπά να αγιάζει έλεγαν:

«φεύγετε, να φεύγουμε

κι έφτασ’ ο νταυρόπαπας

με την αγιαστήρα του

και με τη βρεχτήρα του!»

Ενώ ο κόσμος πιστεύει:

«Άγιασαν τα νερά παν τα παγανά»

Παλιά έβγαιναν και παρέες από παιδιά με το σικλάκι ή το πιγκιόνι χωρίς τον παπά και άγιαζαν τα σπίτια και τα μαγαζιά. Ως συνήθως οι νοικοκυρές έριχναν μέσα στην κανάτα μεταλλικά νομίσματα.

Τα κάλαντα των Φώτων

Τα κάλαντα των Φώτων δεν έχουν τη δημοτικότητα που έχουν αυτά των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς .Βέβαια, βγαίνουν κάποιες παρέες και τα λένε. Έχουν τύπο πανελλήνιο που είναι κι αυτός βυζαντινής καταβολής.

«Ήρτανε τα Φώτα και οι Φωτισμοί

και χαρά μεγάλη κι οι αγιασμοί.

Ήρτε κι η Κυρά μας Πι-γής-Πι-γής

σπάργανα βασταίνει, κερί κρατεί

και τον Άη Γιάννη παρακαλεί

Αφέντη μ’αη Γιάννη και Βαφτιστή,

κάμε τον Υιό μου Θεού παιδί…..»

Η νηστεία του Αγιασμού

Την ημέρα του αγιασμού η εκκλησία μας την έχει μέρα νηστεία και κάθαρσης.

Μαγειρεύουν στα σπίτια νηστίσιμα φαγητά, αλλά τρώνε το λάδι. Δε λείπουν βέβαια την ημέρα αυτή οι λουκουμάδες και τα τηγανόψωμα. Φτιάχνουν παντού τσιγαρίδια (χόρτα γιαχνιστά), που και ο παπάς όταν έλθει για τον αγιασμό, μπορεί να δοκιμάσει μια πιρουνιά.

Η μέρα των Φώτων

Η άλλη μέρα από του αγιασμού είναι των Φώτων. Ο Κεφαλλονίτης εκτιμά πολύ αυτή τη γιορτή και τη θεωρεί ισάξια της Λαμπρής. Αυτό φαίνεται από τη γνωστή

φράση του «κάθε Φώτα και Λαμπρή».

            Το πρωί όλος ο κόσμος είναι στην εκκλησία, έχουν δε στο νου τους οι ενορίτες να δώσουν τον επίσημο μποναμά στον ιερέα τους, «την μάντσια του».

Στις περισσότερες εκκλησίες του νησιού μας οι ιερείς με τους επιτρόπους έχουν στήσει ένα ωραίο πάρκο της Βάπτισης, όσο μπορούνε πιο καλλιτεχνικό.

Επιστρατεύουν κάθε λογής πρασινάδες, ελατόκλαρα, φοίνικες και μούσκλια, ακόμη και κλαριά με πορτοκάλια για να κοσμήσουν όσο γίνεται επιβλητικά το πάρκο. Παλιά  κάποιοι ιερείς έβρισκαν ελατόχορτο από τον Αίνο και έστρωναν την επίπεδη επιφάνεια του πάρκου. Πάνω στο πάρκο και στα πλαϊνά του οι πιστοί είχαν τοποθετήσει τα δοχεία τους για να βάλλουν μέσα τον αγιασμό τους.

Για τους Κεφαλλονίτες το άγιασμα των υδάτων είναι πολύ σημαντικό,

γιατί ως λαός ναυτικός έχει το νου του στραμμένο στη θάλασσα. Γι’ αυτό λέει: « να πέσει ο Σταυρός στη θάλασσα, να αγιάσουν τα νερά, να ταξιδεύουν καλύτερα τα καράβια».

Η Βάφτιση στο Αργοστόλι και στο Ληξούρι

Την ημέρα των Φώτων γίνεται βάφτιση μετά την πρωινή λειτουργία  όπου υπάρχουν δεξαμενές νερού. Επίσης στο Αργοστόλι εκεί κοντά στη εκκλησία της Σισσιώτισσας,

 στο σημείο που αρχίζει η Γέφυρα. Το πάρκο (εξέδρα για τον Δεσπότη και τους επισήμους )είναι στρωμένο με πευκιά (χαλιά) και ντυμένο με φοινικόκλαρα και έλατα.

          

ΒΑΠΤΙΣΗ ΣΤ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ 

  Το θέαμα  πάνω στη Γέφυρα, στην παραλία και μέσα στις βάρκες που στολισμένες σφυρίζουν εορταστικά, είναι γραφικό και η βάφτιση γίνεται πανηγυρικά με το χαρούμενο παίξιμο της Φιλαρμονικής. Παλιά ύστερα από τη βάφτιση γινόταν εξόρμηση στα ελατόκλαρα και στις πρασινάδες του πάρκου ποιος θα τις πάει στο σπίτι του  για το καλό του χρόνου και να προφυλάσσονται από θαλασσινό κίνδυνο.

                   ΦΩΤΟ ΑΠΟ ΛΗΞΟΥΡΙ
              ΣΕ ΠΑΡΑΛΙΑ ΚΑΙ ΒΡΥΣΗ 

             Έπειτα από τη βάφτιση στο Αργοστόλι έρχεται ο Μητροπολίτης μας με το

 φέρυ -μπωτ στο Ληξούρι. Αράζει το φέρυ- μπωτ, γιομίζει κόσμο, ιερείς, επισήμους και το σώμα της Φιλαρμονικής και «σηκώνει» πόρτα, ώστε να τοποθετηθεί απέναντι από την παραλία που βρίσκεται ο πολύς κόσμος. Γίνεται η βάφτιση, αμολούν περιστέρια  και τέσσερις πέντε  νεαροί πέφτουν στα κρύα νερά για να βρούνε το σταυρό.

Βάρκες, καΐκια και κάθε λογής πλεούμενο κορνάρει ως ένδειξη χαράς και συμμετοχής. Έπειτα γίνεται και άλλη βάφτιση στο κέντρο του Ληξουρίου, κοντά στην πλατεία , όπου είναι η Δημόσια Βρύση. «Το ρίξιμο του Σταυρού» δηλαδή Βάπτιση  γίνεται και σε άλλα μέρη του νησιού, όπως  στη Σάμη, στην Πεσσάδα, στα Ζόλα, στους Πετανούς, στον Πόρο και αλλού όπου κοντά υπάρχει δεξαμενή νερού ή θάλασσα.         

                                                       ΣΤΗΝ ΣΑΜΗ

Η ταραχώδης Βάπτιση του Χριστού

εν Ληξουρίω στα 1910

 Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός

Το 1910  οι Ποταμίτες, εφκείνοι δηλαδή που κατοικούσαν κοντά στο Ποτάμι του Ληξουρίου,   ήθελαν η Βάπτιση να γίνει στο Ποτάμι, στον Αχελώο τους όπως το ονομάζουν,  ενώ οι περισσότεροι Ληξουριώτες στη Βρύση, όπως γινόταν πάντα. Το αποτέλεσμα ήταν να  γίνουν δύο «στρατόπεδα» και να  πιαστούν στα χέρια. Ακολούθησε μεγάλος σκοτωμός και έπεσε πολύ ξύλο. Τελικά  οι πιστοί σκόρπησαν και η Βάπτιση δεν έγινε. Ο Ρόκκος  Ξυδάχτυλος αξιόλογος σατιρικός ποιητής,  αγιογράφος και καλλιτέχνης που ήταν παρών σε όλο εφκείνο το σκηνικό,  ενημέρωσε πληροφοριακά τον φίλο και συνεργάτη του Γεώργιο Μολφέτα και ο δεύτερος  «πόστιασε» το κάτωθι ποίημα σκιαγραφώντας όλο το κάζο της «εμφυλίου Βαπτίσεως»  Βλ. «Ζιζάνιον», αρ. φυλ. 563, 9-1-1910, σελ. 3

Εδώ μονάχα με το μαρς πω’ καμ’ ο αστυνόμος

περάσανε τα Φώτα μας, εις το Ληξούρι όμως,

πολύ πιο ζωηρότερα ο πλάστης εβαφτίστη

με ματσουκιές  π’ αλλάξανε πολλών πιστών την πίστη.

Επήγε  ο Τούλιος ο παπάς τη βάπτιση να κάνη

κι έπεσε ξύλον της ζωής μέσα στον Ιορδάνη

κι από την αναστάτωσι και την ξυλοπλημμύρα,

αλλού επήε ο παπάς κι αλλού η αγιαστήρα.

Λόγον το λόγο φαίνεται και θεϊκή βουλήσει

οι δυο μεριές του Ληξουριού τα βρήκανε στη Βρύσι

και πριν προφτάση ο παπάς  τη βάφτιση να κάμη

έγιναν δυο στρατόπεδα  Ληξούρι και Ποτάμι

Κι εκεί επέπεσε το εν κατά του άλλου φύλου

και εβεβαίον  ο παπάς το ασφαλές του ξύλου.

Κι εγένετο πανήγυρις Βαπτίσεως σπανία,

Κι έτρεχαν τα ξεφτέρουγα μέσα στα καφφενεία,

κι άλλος τις έτρωγε κοφτές κι άλλος  με το μανάλι

κι ενός ο τίμιος σταυρός  τώσπασε  το κεφάλι.

Αυτά τα Φώτα έγειναν εδώ κι εν Ληξουρίω,

ωραία και φαιδρότατα και Χριστιανικώτατα

                 συνάμα και τα δύο!

ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΦΩΤΟ

ΑΠΟ ΑΡΧΕΙΟ Γ Σ ΓΑΛΑΝΟΥ